Između nastupa u Pitsburgu i Hamburgu, istaknuti violinista Vadim Gluzman se treći put vraća Beogradskoj filharmoniji. Uz Šostakovičev Drugi koncert za violinu i orkestar izvodimo i romantičarski biser, Noć na golom brdu Musorgskog i Četvrtu simfoniju Karla Nilsena, sa podnaslovom Neuništiva.
Snažno utemeljen u tradiciji ruske simfonijske muzike koja je započela sa Glinkinom Kamarinskajom i nastavila sa velikim simfonijskim opusom Balakirjeva, Modest Musorgski (1839-1881) je svoj pečat ovom žanru u ruskoj muzici dao tonskom slikom Noć na golom brdu. Originalna verzija nije izvedena tokom kompozitorovog života, a prvi put je štampana tek 1967. godine. Nesumnjiv uticaj na nastanak dela imali su Listov Ples smrti i Berliozovo finale Fantastične simfonije, a tekstualne podloge bile su Gogoljeva priča Noć Svetog Ivana i Mengdenov komad Veštice. Delimično prerađene prvobitne verzije (za klavir i orkestar, i za hor i orkestar), Musorgski je naknadno iskoristio u operama Mlada i Soročinski sajam, a podnaslovi, koji su nastali tokom rada na delu, sugerišu program: Zbor veštica, Voz satana, Crna misa i Vrzino kolo. Sam kompozitor okarakterisao je ovo delo kao izrazito nacionalno. Iako mnogi smatraju da je Rimski-Korsakov svojom orkestracijom oduzeo dušu delu i primirio paganske duhove i veštice okupljene na noćnom poselu na Ivanjdan, ova verzija iz pera velikog majstora orkestracije danas je češće zastupljena na repertoaru, nego kompozitorova originalna verzija.
Drugi koncert za violinu i orkestar op. 129 u cis-molu je najmanje poznat od svih koncerata Dmitrija Šostakoviča (1906-1975). Napisan 1967. godine, dvadeset godina posle prvog koncerta za violinu i orkestar, ujedno je i poslednje kompozitorovo koncertantno delo. Namenjen je kao poklon za 60. rođendan Davidu Ojstrahu, koji je delo i premijerno izveo iste godine sa Moskovskom filharmonijom i Kirilom Kondrašinom. Koncert, koji je napisan u cis-molu ─ neobičnom izboru za violinu ─ karakterišu tipične osobine Šostakovičevog kasnog perioda: pojednostavljene fakture i dubina emocija.
Meditacija kojom počinje delo postavlja princip, i podseća na prvi stav Prvog koncerta. Kompozitor je definisao ovu temu kao motiv izdaje, koji se povezuje sa režimom Brežnjeva u kome su disidenti (a među njima i Šostakovič), proganjani. Zatim se lirska meditacija transformiše u frenetičnu, čak grotesknu temu, a završetak stava krasi kontrapunktska kadenca. Vrhunac drugog stava elegičnog raspoloženja je izuzetna kadenca soliste u pratnji timpana, dok se u trećem, virtuoznom stavu, na njihovom fonu pojavljuju reminiscencije na prethodne stavove i ponovo dugačka kadenca kao virtuoznost sama po sebi, i manifest čitavog dela.
Muzika je život i, kao i život, neuništiva ─ rekao je danski kompozitor Karl Nilsen (1865-1931) o svojoj Četvrtoj simfoniji. Iako kompozitor to nije konkretno naznačio, smatra se da je delo, nastalo 1916. godine, zapravo snažna reakcija umetnika na Prvi svetski rat. Kompoziciji je dao podnaslov Neuništiva.
Nilsen je, poput Gustava Malera, tokom svog života bio okupiran dirigentskom karijerom, i komponovao je između nastupa. Verovatno je to razlog što se u njegovim delima mogu čuti neznatni stvaralački uticaji Bramsa, Dvoržaka, Sibelijusa i drugih.
Simfonija je koncipirana u četiri međusobno povezana stava, koji se izvode bez pauze. Nalet demonske energije koji je izbio u prvom stavu, čini se da je nemoguće obuzdati. Muzički tok se smiruje i nastupa druga tema, koja podseća na stilski izraz Jana Sibelijusa. Sledi drugi stav, Allegretto, koji ima dramaturšku ulogu intermeca; treći je lagana kantilena, koja donosi diskretnu najavu tematskog materijala poslednjeg stava. Glavna tema finala predstavlja sintezu lirske teme prvog i delova laganog stava. Trenuci egzaltacije prekinuti su dramskim momentima koje potcrtava deonica timpana. Završetak je napisan u grandioznoj simfonijskoj tradiciji 19. veka, atraktivan i snažan.
mr Asja Radonjić
